Deze week was het 100 jaar geleden dat de dichter Willem Barnard werd geboren en 10 jaar geleden overleed hij. Toen er eens een buste van hem gebeeldhouwd werd, sprak hij over zijn eigen beeltenis als een sukkel op een sokkel.

Deze zondag lezen we in de kerk over de olijfboom uit Romeinen 11, Paulus schrijft daar over wortels en takken die worden afgebroken en weer vastgehecht. Zonder de liederen van Willem Barnard zou het vast een houterige preek geworden zijn. Een dorre boel.

Maar dankzij 2 gezangen over de levensboom die me te binnen schoten, allebei bleken ze dus van Barnard, ging de inspiratie toch stromen. Ten eerste lied 547: Met de boom des levens/ wegend op zijn rug, droeg de Here Jezus/ Gode goede vrucht.

En lied 841: Wat zijn de goede vruchten/ die groeien aan de Geest…  We zingen ook het derde couplet dat streng is en het geloof op scherp zet, maar in het vierde vers komt er weer leven in het dorre hout.

Daar gaat het over enten, een techniek die boomkwekers nog steeds gebruiken en die Paulus als beeldspraak gebruikt om aan te duiden dat de christenen die hij aanspreekt van nature niet tot de messiaanse stam behoren, maar daar vanwege Gods goedheid aan vastgehecht zijn .

Dat het kruis van Christus een bloeiende levensboom wordt, kom je vaak tegen in middeleeuwse kunst. Bijvoorbeeld in de dom van de Noordduitse stad Lübeck,  die ik deze vakantie bezocht.  Het kruis met de lijdende Heer is omgeven door organisch houtsnijwerk met takken die uitlopen in de figuren van profeten en apostelen. Het is de verdienste van Barnard dat hij deze geloofsverbanden die we door de beeldenstorm kwijt waren geraakt, terug heeft gebracht in ons protestantisme.

Wat ik ook nog ontdekte is dat de inkepingen waar de te enten takken in worden gestoken in de fruitteelt ‘wonden’ worden genoemd. En dat zijn het ook, de boom wordt verwond om de aangroei van andere takken mogelijk te maken. Zo ga ik de verering van de wonden van Christus, die ik altijd wat apart vond beter begrijpen. Doordat de messias zich liet verwonden, mag ik mij hechten aan de levensboom. #geendorhout.

‘Ik bedoel dat er niet zoveel verschil is tussen jou en mij. Dat bekeren is helemaal niet nodig. ‘‘Wij bidden ook, we vasten, we doen aan liefdadigheid. Laat me liever gewoon christen blijven.’ ‘Je weet pas wat je mist als je het ware geloof leert kennen. Vertrouw me maar.’.. ‘We doen zo ons best om elkaar te overtuigen dat je bijna zou vergeten dat het daar helemaal niet om gaat.’ ‘O nee, waarom gaat het dan wel?’’Om de liefde mijn ziel.’ Zo praten de christelijke Jacomien en de islamitische Mohammed met elkaar in de roman ‘Turkenliefje’ van Lydia Rood. Zij heeft haar boek gebaseerd op historische documenten uit de 17e eeuw, maar ik vraag me sterk af of er in de Gouden Eeuw mannen en vrouwen waren die zo dachten. In haar vertelling overwint de liefde de verschillen in godsdienst, zie bovenstaand citaat dat vooral heel postmodern en cultuurrelativistisch aandoet. Als Vondel als 17e-eeuwer zo’n dialoog al voor mogelijk hield, dan kiest hij voor een heel andere dramatiek. Voor hem lag de waarheid niet in het midden en was religie geen bijzaak.

In Vondels toneelstuk ‘Maegden’ is het de heilige Ursula, die bijgestaan door maar liefst 11.000 andere maagden, buitgemaakt wordt door de heidense vorst Atilla (de Hun). Atilla wil haar tot zijn vrouw maken. Zijn priester Beremond wijst hem erop dat zij dan haar christelijk geloof moet afzweren:

O onverwinbre Vorst, bedenck eens wie ghy zyt,

Wat Ampt ghy nu bekleed, noch laat ons dit verwyt

Niet snyden in het hart, dat Attila aan ’t suffen,

Zich van een Christe non in ’t bedde laat verbluffen. (537-540)

Dat is Ursula niet van plan. Natuurlijk is Vondel op haar hand. Naar eigen zeggen wilde hij zijn geboortestad Keulen, de plaats waar het stuk zich afspeelt, eren met deze tragedie, het is ook een van zijn eerste werken waarin hij duidelijk zijn liefde voor de rooms-katholieke moederkerk en haar heiligen belijdt.

Dat er voor Vondel zelf ook wat op het spel stond, blijkt uit het vuur waarmee Ursula haar geloof verdedigt in een interreligieuze dialoog, waarin ook het standpunt van haar tegenspeler overtuigend wordt neergezet. Zo houdt Vondel de spanning er in.

Ursul: ‘Wy roemen eenen God, die alles heeft gebouwt.

Beremond: Dien blooden, dooden God, gehecht aan ’t schendigh hout?

Ursul: Dien oock, die alle maght door ’t sterven heeft verworven.

Beremond: Den Scythen Goôn zijn nooit begraven, noch gestorven. (565-568)

“De voorstelling is een humoristisch en rauw theaterstuk waar mogelijk soms aanstootgevende tekst en ruw taalgebruik in zit.” Ik ben gewaarschuwd als ik tijdens het Zeeland Nazomerfestival de voorstelling ‘Wie is Bang’ bezoek, geschreven door de Vlaamse schrijver Tom Lanoye, uitgevoerd door de NT Gent. Voor een gemeenteraadslid van de SGP in Middelburg is het taalgebruik reden om tegen de uitvoering te protesteren, aldus een artikel in het Reformatorisch Dagblad.https://www.rd.nl/vandaag/binnenland/toneelstuk-met-vloeken-kwetst-zeeuw-1.1590156

Ik ben een liefhebber van de teksten van Tom Lanoye, hij is een meester van de polemiek, de tirades van de grofgebekte personages zijn creatief en vermakelijk. Tegen vloeken kan ik niet goed, maar niet iedere vloek is ijdel gebruik van Gods Naam. Een predikant heeft wel eens beargumenteerd dat er zoiets is als functioneel vloeken, al zal het SGP-raadslid er bij blijven dat een vloek ieder doel mist. Dat de voorstelling beledigend voor christenen zou zijn zoals in het RD-artikel wordt gesuggereerd, is echter niet aan de orde.

Hoort Adam nu vast vloeken, zingen de engelen, als de mens in Vondels toneelstuk ‘Adam in Ballingschap’ van de verboden vrucht heeft geplukt. Verder geen onvertogen woord in de tekst van Vondel, toch waren er 17e eeuwse staatkundig gereformeerden die aanstoot namen aan zijn toneelstukken. Voor hen zal het wat al te fantasierijk geweest zijn dat Vondel engelen aanwezig laat zijn tijdens de bruiloft van Adam en Eva in het paradijs en dat ze bovendien samen met mensenpaar een echte huwelijksdans inzetten.

Gunt uw gasten dat ze om strijd,

God en u ter ere, trippelen,

En rondom u hene hippelen.

Laat ons dus de bruiloftstijd

Vieren, want de feestgenoden

Voegt geen stilte, op ’t hoge feest,

Maar een dans , van God geboden. (861-867)

Galant is trouwens hoe Vondel in dit stuk over Adam en Eva in het paradijs de kwestie van het functionele naakt oplost. Blote acteurs zal Vondel niet overwogen hebben, maar juist in zijn toneelbewerkingen van Bijbelverhalen wilde hij realistisch zijn. Hij kleedt het mensenpaar in kleren van witte zijde, het kleed der gerechtigheid, maar wel zo dat door de zijde heen: De schoonheid van het lijf, uitschijnen kan en gloeien (109): Zo blijft hij trouw aan de Bijbeltekst waar staat dat zij beide naakt waren (Genesis 2.25) en weet hij met behoud van de goede zeden de zinnen te prikkelen.

Wie op vakantie gaat in de Elzas, minder ver, deze zomer helaas niet veel minder warm dan de Côte d’Azur, merkt dat godsdienst hier zichtbaarder aanwezig is dan in de rest van Frankrijk. Dat heeft met pluriformiteit te maken, in veel plaatsen zie je zowel een protestantse als een katholieke kerk. Voor welk gebouw de vele ooievaars een voorkeur hebben vraagt om nader onderzoek.

Het heeft ook met wetgeving te maken. Dat komt omdat de Elzas nog Duits grondgebied was toen in de rest van Frankrijk de zogeheten Laicité werd ingevoerd. In de regionale krant vind je dan ook een kerkelijke opiniepagina en de dominee die op zondag een mooie dienst verzorgde, zie je op maandag in een ‘Jesus Marche’ door het stadje fietsen.

Het Jodendom heeft eveneens een lange geschiedenis in de Elzas. Veel plaatsen hebben een synagoge, helaas vaak niet meer in gebruik, de Joodse gemeenschap bevindt zich vooral in Straatsburg. De oorspronkelijke synagoge daar is echter in de oorlog door de Nazi’s verwoest. Onverdraaglijk dat er in Frankrijk recent opnieuw burgers zijn vermoord vanwege hun Jood zijn.

In het stadje Marmoutier bevindt zich behalve een monumentale abdijkerk ook een historisch museum dat gevestigd is in het huis waar voorheen de rabbijn van de joodse gemeenschap woonde. Om Soekot ( loofhutten) te kunnen vieren was er een balkon ingericht met een verstelbare overkapping. In het museum tref je een collectie met voorwerpen uit de synagoge en tekeningen van de 19e eeuwse kunstenaar Alphonse Levi, die het Joodse leven met humor en liefde portretteerde. Alleen zijn karikaturen zouden we nu niet meer onschuldig vinden.

Indrukwekkend is tenslotte de Mikwe, het rituele bad dat bewaard is gebleven. Het laat zien dat de christelijke doop van oorsprong een afdalen is geweest.